Hoe is de verruwing van onze samenleving ontstaan?

Je hoort het vaak: de samenleving verruwt. Hoe is dit zo ontstaan en wat houdt het precies in? En misschien nog wel belangrijker: wat valt er tegen te doen?

Lees meer over onze speciale training ‘Invloed op de toekomst’

Ga naar training

Verruwing, verhuftering en verharding

Als mensen het hebben over verruwing van de samenleving gaat het gesprek al snel alle kanten op. Het gaat over het molesteren van bushokjes, bedreigen van ambulancepersoneel en uitschelden van buschauffeurs. Over hondenpoep, rotzooi op straat en scheldpartijen als je er wat van zegt. Maar het gaat ook al snel over egoïsme, bestuurders die zichzelf verrijken, oneerlijke flexcontracten en het afbreken van de verzorgingsstaat.

Daarom is het zinvol om het verruwen van de maatschapij /  samenleving uiteen te rafelen in twee deelgebieden: verhuftering en verharding.

Verhuftering: toenemend ongepolijst gedrag

Het verhufteren van de samenleving is een duidelijke term voor het toenemen van onderling ongepolijst gedrag: schelden, beledigen, kwetsen, rotzooi maken en vernielen. Onder het mom van vrije meningsuiting alles mogen zeggen tegen iedereen op straat, in de trein, tegen ambulancepersoneel. Openbaar bezit bekladden en vernielen. Meer agressie, meer rotzooi en minder omgangsvormen.

Verharding: minder sociale identificatie

Tegelijkertijd wordt onze samenleving en maatschappij harder: individualistischer met steeds meer trekken van een ieder-voor-zich cultuur. Waarbij mensen hun eigen doel nastreven zonder rekening te houden met een ander. Onder het mom van ‘iedereen doet het‘ ontduik je zoveel mogelijk belasting, parkeer je de auto op de stoep als er verder geen plek is en laat je hondenpoep liggen als daar al meer poep ligt.

Doping in de wielersport is hier een goed voorbeeld van: in de jaren van Lance Armstrong zou je wel gek wezen om als enige geen doping te gebruiken en zo ergens achterin het peloton te eindigen.

Oorzaken van de verruwing

De oorzaak van de verruwing van onze samenleving is lastig aan te geven: het is een geleidelijk proces geweest waarbij veel factoren een rol hebben gespeeld, zoals:

• wegvallen van de kerk als normgever: in de tijden van de verzuiling hoorde iedereen bij een groep die gedragsnormen oplegde en sancties oplegde bij overtreding daarvan. Het wegvallen hiervan heeft voorlopig nog geen alternatief opgeleverd die normen oplegt.
• toenemende anonimiteit: in de trein doe je je oortjes in en je ogen dicht en sluit je zo af voor de buitenwereld. Je legt je voeten op de vrije plek tegenover je en je koffer op de plek naast je. Niemand die je wat maakt.
• straffeloosheid bij overtreding: de politie heeft geen prioriteit en geen budget voor kleine criminaliteit zoals hondenpoep, fietsendiefstal en graffiti.
• toenemende prestatiedruk en stress: mensen zijn druk, hebben haast en geen tijd om te wachten tot iemand kleingeld heeft geteld bij de kassa of tot een toerist op een kruispunt heeft besloten of hij naar links of naar rechts moet.
• toenemende individualiteit en winner/loser samenleving waarin de winners alles op alles zetten om bij de winners te blijven. Winners hebben steeds minder compassie met losers en met degenen die uitvallen in deze ratrace.

Verruwen we verder of juist niet?

De meningen zijn verdeeld of de maatschappij nog verder verruwt of dat we op de weg terug zijn. Tegenkrachten zijn bijvoorbeeld:

• de opkomst van de deeleconomie gaat voor een groot deel uit van vertrouwen: mensen die bijvoorbeeld samen een auto delen doen dit in onderling goed vertrouwen over gereden kilometers, benzine en schade. Datzelfde geldt voor initiatieven waarbij onbekenden bij mensen thuis logeren, huis ruilen, spullen lenen.
• de opkomst van nieuwe zingeving: steeds meer mensen zoeken weer heil in religie of andere zingeving die hen leidt op het gebied van discipline en goed gedrag.
• nieuwe sociale controle: asociaal gedrag wordt soms vreselijk afgestraft via bijvoorbeeld Twitter en Facebook. De publieke opinie heeft zich behoorlijk afgewend van bestuurders die zichzelf teveel verrijken terwijl intussen de werkvloer ontslagen wordt.

Vooralsnog lijkt het erop dat beide tendensen zich versterken: toenemend hufterig gedrag lokt toenemende weerzin uit. De anonimiteit en individualisme vinden velen doorgeslagen en men gaat op zoek naar groepsvorming. Welke kant het opgaat zullen we over enkele jaren zien.

Lees verder op onze andere blogs over de betekenis van integriteit, de verschillen tussen normen en waarden en de invloed van sociale normen op ons dagelijks gedrag.

Lees meer over onze speciale training ‘Invloed op de toekomst’

Ga naar training